Hücre
Hücre, canlılarda bulunan ve canlılık özelliğini taşıyan ve işlevsel olan en küçük yapı birimine hücre adı verilir. Göze olarak da adlandırılan bu hücre, bütün canlı organizmalarda bulunmaktadır. Ancak bütün organizmalarda şekil ve sayı bakımından farklılık gösterebilir.
İngilizce 'cell' kelimesinden ortaya çıkan hücre kelimesi, Latince'de bulunan 'cellula' kelimesinden türetilmiştir ve Türkçe karşılığı 'küçük odacık' anlamındadır.
Hücrenin Tarihçesi
İlk olarak Robert Hook tarafında bir şişe mantarı deneyi sonrası ortaya çıkarılmıştır. Hook bu deneyde şişe mantarını gözlemlerken yan yana dizili halde bulunan küçük odacıkları görüp mantarın bu odacıklar tarafından meydan geldiğini gözlemlemiştir. Daha sonra bu odacıklara hücre adını vermiştir.
Yine 1674 yılında LEEUWENHOEK suyun içerisinde hareket eden küçük hücreleri gözlemlemiştir. Ayrıca LEEUWENHOEK, ilk defa kan hücrelerini gözlemleyen bilim adamı olarak da tarihe geçmiştir.
Bu deneyden tam 200 yıl sonra 1831'de Brown bir bitki hücresini gözlemledi ve burada bitkinin içinde bulunan dairesel şekle çekirdek adını verdi. Ancak teknolojik yetersizlik nedeniyle çekirdeğin yapısı hakkında bir bilgi edinemedi.
19. Yüzyılın sonlarına geldiğimizde ise Schleiden ve Schwann, bütün canlılarda hücrenin bulunduğu hipotezini ortaya attılar. Daha sonra Virchow eklemeler yaparak hücre teorisinin günümüzdeki halini almasına katkı sağlamıştır.
Hücrenin Yapısı
Canlı türlerinin hepsinin temelini hücre oluşturur. Ancak hücre organizmalara göre sayı ve şekil bakımından farklılık gösterir. Örneğin en uzun hücre sinir hücreleridir ve boyu yaklaşık 1 cm kadardır.
Hücreler bazı özel durumlar dışında canlı gözle görülemezler. Ancak bir mikroskop yardımıyla incelenirler. Yine de devekuşu yumurtası, tavuk yumurtası gibi tek hücreli olan canlılar çıplak gözle de görülebilir. Hücreler, yapılarına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılırlar. - Prokaryot Hücre: İçerisinde çekirdek bulundurmayan ve sadece ribozom organeli olan hücrelere prokaryot hücre adı verilir. Prokaryot hücrelerin hepsi tek hücreli olup bütün hayati faaliyetlerini sitoplazma içinde gerçekleştirmektedirler. Bakteriler ve bazı arkebakteriler bu tür hücre yapısına sahiptir.
- Ökaryot Hücre: İçerisinde organeller barındıran ve sitoplazmadan ayrı çekirdeği bulunan hücre yapısına ökaryot hücre adı verilir. Prokaryot hücrelere göre oldukça gelişmiş olan ökaryot hücrelerin bazıları tek bazıları ise çok hücrelidir. Örneğin, protistalar, bitkiler, hayvanlar ve mantarlar ökaryot hücrelerdir. Ökaryot hücreler 3 bölümden oluşmaktadır. Bunlar; hücre zarı, çekirdek, sitoplazma ve organellerdir.
1. Hücre Zarı
Hücreyi çepeçevre sararak dış ortamlardan ayıran seçici geçirgen yapıdaki zara hücre zarı adı verilir. Hücreye şeklini veren bu zar, temel olarak hücreyi dış ortamdan koruma görevini üstlenir. Lipid ve proteinlerden oluşan hücre zarı, bir duvar değil içi sıvı dolu olan esnek bir zardır.
Hücre zarının görevleri ise şunlardır: - Sitoplazma etrafını sararak dağılmasını önler ve hücreye şekil verir.
- Maddelerin giriş ve çıkışını kontrol eder.
- Enzimlerin taşınmasında rol oynar.
- Hücrelerin kendi içinde tanınmalarını sağlar.
- Hücre içinde ozmotik dengeyi korur.
2. Sitoplazma ve Organeller
Çekirdek ile hücre zarı arasında bulunan ne sıvı ne katı halde olan eriyiktir. İçerisin madde iletiminden salgı üretimine kadar birçok görevi üstlenen organeller bulunmaktadır. Bu organeller şunlardır: - Endoplazmik Retikulum: Hücreyi bir ağ gibi saran bu organel, hücre içerisinde madde iletimini sağlamaktadır.
- Mitokondri: bu organel, hücre içerisinde oksijeni kullanarak besinlerden enerji üretimini sağlamaktadır. Enerji ihtiyacının çok olduğu organlarda sayıları, diğer organlara göre daha fazladır.
- Ribozom: Endoplazmik retikulumun üzerinde ve çekirdek zarının üzerinde serbest yapıda bulunan bu organel, protein sentezi görevini görür.
- Lizozom: Hücre içinde ve hücre dışında maddelerin sindirimini sağlayan granül şeklindeki organeldir. Yaşlanmış organellerin sindirimini sağlar. Bu olaya otoliz adı verilir.
- Koful: Daha çok bitki hücrelerinde bulunan bu organelin görevi, sindirilip fazla olan maddelerin depo edilmesini sağlamaktır.
- Golgi Cisimciği: Vücutta salgı iletimi ve depolamayı sağlar.
- Sentrozom: Sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre bölünmesinde görev alır.
3. Çekirdek
Hücrenin beyi olarak görev yapan çekirdeğin birçok görevi bulunur. Büyüme, onarma, dağıtım, gelişme olayları çekirdekte meydana gelir. İçinde genetik olarak canlı özellikleri barındırmakla birlikte kromozom adı verilen yapılardan meydana gelmektedir. Bütün hayati faaliyetlerin gerçekleşmesini sağlayarak hücreyi ayakta tutar. Bazı hücrelerde birden fazla bulunurken bazı hücrelerde de hiç çekirdek yoktur.
Günümüzde gelişen teknoloji ile hücreler tekrar tekrar gözlemlenmektedir. Bu sayede hücrenin yapısı ve şekli ile ilgili bilgiler gün geçtikçe tazelenmektedir.
23.01.2024 06:51:04
Hücre ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz. Sayfayı Düzenle
|
